Szczęśniak Pojazdy Specjalne dostarcza Siłom Zbrojnym RP samochodowe koparki UDS 214.3 na 4-osiowych terenowych podwoziach Scania XT P460

W dniach 8-9 stycznia bielska firma SZCZĘŚNIAK Pojazdy Specjalne sp. z o.o. poinformowała, że rozpoczęła dostawy samochodowych koparek UDS 214.3 na terenowych, 4-osiowych podwoziach ciężarówek marki Scania ze specjalizowanej serii XT – typ P460 6×6. Zakup ten jest jednym z najistoniejszych w kwestii wymiany pokoleniowej kołowego sprzętu wsparcia budowlanego, wykorzystywanego dotychczas przez rodzime jednostki inżynieryjne.

Przez dekady podstawę taborową w tej kategorii wyposażenia stanowiły wyroby całkowicie polskie – były to 3-osiowe, średniotonażowe podwozia marki Star typów 660/660M1/660M2 a następnie 266, zaopatrywane w pochodzące z ówczesnych zakładów Waryński koparki z linii K-406 i potem K-407. W ciągu lat pojazdy te dowiodły swojej wysokiej przydatności, nie tylko w trakcie wykorzystania w kraju, ale i podczas licznych misji zagranicznych. Niemniej wraz z upływem czasu deprecjonowały się one silnie już nie tylko moralnie, ale także fizycznie. Przeglądy i modernizacje dokonywane przez Huta Stalowa Wola S.A. – Oddział w Dęblinie (dawne Wojskowe Zakłady Inżynieryjne) jedynie częściowo rozwiązywały problem. Proces ten ostatnio polegał bowiem na modernizacji koparki K-407B do wersji K-407C, co odbywało się poprzez wymianę podwozia Star 660M na Star 266, silnika napędu części roboczej na silnik nowszej konstrukcji tj. SW-266 oraz wymianę innych zespołów podlegających modernizacji i unowocześnieniu np. /rama koparki, mosty napędowe, układ hydrauliczny i elektryczny. Do tego mogła dochodzić adaptacja ramy podkoparkowej i wahaczy w wyniku przebazowania na nowe podwozie lub wymienny podzespołów na nowe produkowane przez WZInż. S.A. Realnie jednak potrzebne były zarówno kompletnie nowe podwozia, jak i sama zabudowa koparki, by skokowo podnieść parametry w kluczowych obszarach, takich jak wydajność, a jednocześnie odpowiadać na nowe wyzwania pola walki, takie jak zagrożenie ostrzałem, wybuchami min, fugasów i ładunków improwizowanych czy atakami ze strony dronów. Tym bardziej, że ważność posiadania nowoczesnych pozycji tego rodzaju udowodniła i wyjątkowo unaoczniły zarówno wojna na Ukrainie, jak i ostatnie klęski żywiołowe, takie jak wichury i przede wszystkim powodzie, ze wszelkimi ich negatywnymi następstwami.

W takich realiach po bardzo długim okresie zwlekania 18 czerwca 2024 roku 3. Regionalna Baza Logistyczna w Krakowie poinformowała o rozstrzygnięciu postępowania przetargowego w sprawie zakupu partii koparek na podwoziu samochodowym. Zgodnie z przewidywaniami, zwycięstwo przyznano firmie SZCZĘŚNIAK Pojazdy Specjalne Sp. z o.o. – był to zresztą jedyny podmiot, który złożył ofertę ostateczną. Jak wskazuje dokumentacja zamawiającego, propozycja ta uzyskała 100% punktów możliwych do zdobycia. Kontrakt ten na ostatecznie dotyczyć przekazania 36 koparek: 1 w 2024 roku, 10 w 2025 roku, 11 w 2026 roku i 14 w 2027 roku roku. Pojazdy te mają trafić do jednostek saperskich i inżynieryjnych rozlokowanych na terenie kraju, a jeden egzemplarz do Centrum Szkolenia Wojsk Inżynieryjnych i Chemicznych we Wrocławiu.

O ile sprawa wyboru samego niezależnego modułu koparki była te facto od początku przesądzona – tu jedyną de facto rozpatrywaną opcją była słowacka samochodowa koparka UDS 214, bazowo montowana na podwoziach 3-i 4-osiowych ciężarówek Tatra z różnych rodzin, o tyle na samym początku nie było jasności co do wyboru podwozia. W niektórych mediach/artykułach sugerowano wybór krajowych podwozi 4-osiowych Jelcz – typu 882.43 8×8. Niemniej ta opcja dosyć szybko upadła, bo podwrocławska fabryka, ze względu na znane problemy ze sprostaniem w ostatnim okresie popytowi, zwyczajnie nie była w stanie zrealizować terminowo i konkurencyjnie tego zlecenia. Nie była go w stanie także – z analogicznie zresztą powodów – zrealizować czeska Tatra. W rezultacie w pewnym momencie zostały jedynie dwie alternatywy: podwozia MAN, zarówno ze zmilitaryzowanej serii TG MIL/TGS MIL 8×8, jak i wojskowej HX2, te drugie proponowane jako wyrób zintegrowany przez sam koncern Rheinmetall, oraz podwozia Scania ze specjalizowanego typoszeregu XT. Ponieważ ostatecznie również RMMV/MAN nie był w stanie spełnić warunków cenowych/kontraktowych i co do terminów dostaw, ostatecznie wybór padł na Scanię. Tym bardziej, że szwedzka firma od dwóch lat notuje znaczne sukcesy na polskim rynku wojskowej motoryzacji. Po liczonych w sztukach umowach na samochody ratowniczo-gaśnicze, w tym lotniskowe, jako podwykonawca Celtech sp. z o.o.– tzn, jako dostawca podwozi uczestnicy w wykonaniu umów zawartych w 2024 roku: najpierw z 3 września na 288 cystern paliwowych, gdzie zgodnie z podpisanymi dokumentami, do wojska trafią auta w dwóch wersjach o oznaczeniu CD10 i CD27 Kayman, oraz później z 4 grudnia, gdzie przedmiot zamówienia stanowi dostawa w latach 2026-2028 łącznie 320 cystern dystrybutorów paliwowych CD-10s w ramach części gwarantowanej i opcjonalnej, w tym 215 na pewno i opcjonalnie 105.

Natomiast, jak wskazano na wstępie, w dniach 8-9 stycznia Szczęśniak Pojazdy Specjalne sp. z o.o. poinformował oficjalnie, że wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu i oczekiwaniom stawianym przez Wojsko Polskie pod koniec 2024 roku, zgodnie z postanowieniami kontraktowymi, na zamówienie 3. Regionalnej Bazy Logistycznej w Krakowie dostarczył do 18. Pułku Saperów pierwszą wielofunkcyjną koparkę na podwoziu samochodowym. Niżański pułk został sformowany we wrześniu 2023 roku jako element wzmocnienia potencjału obronnego wschodniej flanki NATO.
Wielozadaniowa koparka na podwoziu wysokiej mobilności jest pojazdem specjalnym, zaprojektowanym w celu zapewnienia Siłom Zbrojnym RP wsparcia inżynieryjnego i pomocy w usuwaniu skutków klęsk żywiołowych. Konstrukcja pojazdu została opracowana z wykorzystaniem rozwiązań technicznych podwozia Scania P460, na którym zamontowano koparkę UDS 214.3.

Wybrane podwozie Scania – typ P460 – jest 4-osiowe w układzie napędowym 8×8. Otrzymało ono długą, sypialną kabinę o mniejszej wysokości – typu P, 2-osobową, z miejscami w układzie 1+1, z dodatkowym miejscem na rozmieszczenie masek przeciwgazowych, plecaków, śpiworów, karimat, środków indywidualnej ochrony oraz z mocowaniami na broń..Do napędu służy silnik o mocy maksymalnej 338 kW/460 KM, współpracujący ze zautomatyzowaną skrzynią przekładniową Opticruse z układem biegów 12+2 oraz skrzynią rozdzielczą, Mosty napędowe są dwustopniowe – ze zwolnicami w piastach kół, mechanicznie zawieszone przy pomocy resorów piórowych, zaopatrzone wyłącznie w pojedyncze ogumienie, co było niezbędne w celu zapewnienia wysokiej dzielności terenowej – mobilności taktycznej.
Koparka pochodzi zaś ze słowackiego przedsiębiorstwa CSM Industry s.r.o. W ciągu przeszło 50 lat jego opuściło ponad 30000 różnego rodzaju maszyn i urządzeń dla sektora budowlanego. Ich produkcję podmiot rozpoczął dokładnie w 1967 roku od mieszalnika PM 500, z kolei dwa lata później – w 1969 roku wprowadził na rynek pierwszą koparkę samochodową, oznaczoną jako D 032. Powstawała ona do 1974 roku, kiedy rozpoczęła się produkcja seryjna typu SATUR051k. Nie trwała ona zbyt długo, bo już w 1976 roku zaczęła się – trwają zresztą do dzisiaj – historia nowej linii tzw. uniwersalnych maszyn wykończeniowych – koparek z ramionami wysuwanymi teleskopowo, pochodzących z serii UDS (m.in. 114 i 214).
Wybrana koparka UDS 214.3 to maszyna o dobrych właściwościach przy pracach ziemnych. Dostała system hydrauliczny Rexroth. Ergonomiczna jednoosobowa kabina operatora jest w pełni zabudowana. W trakcie pracy stabilizację zabezpieczają cztery wysuwane podpory hydrauliczne. Teleskopowy wysięgnik umożliwia płynny dobór zasięgu kopania a rama szybko-spinająca wysięgnika pozwala na szybkie i dokładne dołączenie różnego rodzaju wyposażenia dodatkowego. Istnieje bowiem opcja wyboru zamontowania na głowicy alternatywnych przystawek – różnych elementów roboczych: wielu rodzajów łyżek, w tym łyżki do zrywania nawierzchni, łyżki poziomującej i profilowej, narzędzi do przecinania, hydraulicznych noży, osprzętu do kruszenia albo młotów do kucia,  noża tnącego, szczypiec do skał lub bali drewna czy przecinarki do asfaltu. Obrotowa w pełnym zakresie głowica łyżki –  głowica wysięgnika z możliwością obracania osprzętu roboczego w zakresie 360°/n x 360º  przekłada się z kolei na pełne wykorzystanie elementu roboczego i tym samym użyteczność maszyny podczas prac wykopowych. Cykl maksymalny nieprzerwanej pracy (przy średnim udźwigu 85 kN) wynosi 4 godziny (z przerwą 30 min między cyklami). Dodatkowo tzw. funkcja mikropojazdu znacznie ułatwia pracę operatorowi maszyny, który może przemieszczać się całą maszyna bez konieczności opuszczania kabiny operatora części roboczej. Koparka UDS 214 występuje bowiem w dwóch modyfikacjach: jako UDS 214.41z mikropojazdem i UDS 214.42 bez mikropojazdu. W trybie pracy koparki UDS 214 w modyfikacji 41 – UDS 214.41 – może wykonywać zadania w dwóch trybach: trybie PRACA oznaczającym funkcję pracy nadbudowy i trybie „JAZDA“ umożliwiającym jazdę podwozia samochodowego (na stanowisku roboczym) oraz obsługę podpór stabilizujących bez konieczności uruchamiania silnika podwozia. Same parametry pracy prezentują się z kolei następująco: wydajność kopania 115 m³/h, średnia siła przy kopaniu 85 kN, obroty nadbudowy 8/min, obroty głowicy 20/min. Co więcej, ramię da się wykorzystać jako żuraw z ramionami wysuwanymi teleskopowo – udźwig ramienia określono wtedy na: ramię wsunięte – 7000/7500 kg, ramię wysunięte – 2600 kg (w pozycji rozłożonej). Ramię teleskopowe (wysięgnik) cechuje się zasięgiem 10 060 mm. Przy tym maksymalny wysuw ramienia w poziomie może dochodzić do 14,6 m. W rezultacie maszyna może pomocniczo służyć w zabezpieczeniu logistycznym, w określonych sytuacjach zastępując żurawie przeładunkowe, co zdecydowanie podnosi elastyczność i uniwersalność jej zastosowania. Co więcej, w zabudowie znajdują się skrytki na sprzęt saperski, łańcuchy antypoślizgowe i inne wyposażenie oraz istnieje możliwość mocowania i transportu pokrycia maskującego i wprowadzenia urządzenia umożliwiające ściąganie koła zapasowego z zabudowy.

W charakterze niezależnego źródła napędu nadbudowy zastosowano 4-cylindrowy, rzędowy silnik JohnDeere 4045 HF C04 o pojemności 4,5 litra oraz mocy maksymalnej 93 kW/126 KM przy 2200 obr/min i maksymalnym momencie obrotowym 536 Nm przy 1600 obr/min. Jednostka ta spełnia wymagania normy EU STAGE4. Poza tym istnieje opcja montażu 4-litrowego silnika IVECO o analogicznych parametrach. CSM wskazuje jeszcze, że moc maksymalna pokładowego silnika może być wyższa i równać się 104kW/141 KM, nadal przy 2200 obr/min.

Do tego koparka UDS 214 może występować w wydaniu głębiej zmilitaryzowanym, oznaczonym jako special” Military – specjalna militarna. Ma wówczas opancerzoną i klimatyzowaną kabinę operatora, z ochroną balistyczną – zgodnie ze STANAG 4569 – na poziomie 2A i 2B, do czego dochodzi podwyższona ochroną części hydraulicznych, osłony silnika i wysięgnika. Takie właśnie wydanie koparki RMMV-MAN poleca na HX 8×8, z kolei sam UDS na Tatrze T815-7 Force 8×8.

Zdaniem Słowaków system ten znajdzie zastosowanie wszędzie tam, gdzie istnieje potrzeba podjęcia natychmiastowych działań w celu ratowania życia i mienia, podczas klęsk żywiołowych oraz w innych sytuacji zagrażających życiu. Odegra również ważną rolę w zabezpieczaniu środków technicznych i struktur wspierających działanie wojskowych jednostek bojowych na terenach zagrożonych bezpośrednimi atakami ze strony wroga, w tym w trakcie wojen asymetrycznych czy blisko linii frontowej. Sprawdzi się także w momencie prowadzenia rozminowywania czy realizacji robót ziemnych na terenach zaminowanych. Ogólnie propozycję tę wyróżniają mianowicie:

• integralnie opancerzona konstrukcja kabiny samochodu i kabiny zabudowy, co przekłada się na wysoką ochronę załogi pojazdu podczas ruchu oraz zabezpiecza działanie koparki teleskopowej w trakcie pracy.
• możliwość zastosowania w szczególnie niebezpiecznych sytuacjach, w których istnieje ryzyko wybuchu oraz podczas manipulowania ładunkami niebezpiecznymi;
• fakt, ze obie kabiny mogą być wyposażone zarówno w załogowy aparat oddechowy, jak i w zaawansowaną jednostkę filtrująco-wentylacyjną;
• fakt, że instalacje elektryczna, hydrauliczna i pneumatyczna w podwoziu i zabudowie są dodatkowo chronione przed promieniowaniem cieplnym.
• system szybkozłączy do ładowania akumulatorów i podawania sprężonego powietrza do pojazdu i nadwozia;
• system kamer w pojeździe, zapewniający dobrą widoczność i bezpieczeństwo pracy.

Tak skompletowany system wyróżniają: maksymalna prędkość 90 km/h, wymiary – długość 11 100 mm, szerokość 2 550 mm – oraz masa 28 000 kg (bez osprzętu dodatkowego).
Wskazana wielofunkcyjność tej koparki połączona z wysoką mobilnością podwozia pozwala na sprawne i skuteczne wykorzystanie pojazdu przez wojska inżynieryjne Sił Zbrojnych RP do realizacji zadań związanych z zapewnieniem swobody ruchu wojsk, w tym: budowy umocnień, magazynów, niszczenia zapór inżynieryjnych, odbudowy i naprawy dróg czy misji ratowniczych, co niezwykle istotne w kontekście rozwijania potencjału obronnego i posiadania skutecznego, bezpiecznego oraz nowoczesnego sprzętu w strukturach NATO. Poza tym Szczęśniak Pojazdy Specjalne sp. z o.o. wskazuje, że w tym przypadku istotną korzyścią dla polskiego przemysłu zbrojeniowego pozostaje możliwość kompletowania i serwisowania pojazdów w polskim zakładzie, co pozwoli na szybkie i bieżące reagowanie na wymagania i oczekiwania użytkownika, w zakresie rozwiązań serwisowych, rozwojowych i optymalizacyjnych.

        Tekst: Jarosław Brach

        Zdjęcia: Producent