Historia Irizara

Irizar powstał w 1889 roku, a jego założycielem był przedsiębiorca baskijski posługujący się dialektem Gipuzkoan – José Antonio Irizar. Zadecydował on o zmianie profilu działania podmiotu z produkcji stalowych elementów wyposażenia dla powozów na rzecz wejścia w świat transportu pasażerskiego. W końcówce XIX wieku ten jego biznes rodzinny osiągnął bardzo wysoki poziom rozwoju i nastąpiła koncentracja na wytwarzaniu eleganckich powozów i karet. Ta działalność była kontynuowana przez prawie trzy dekady. W latach 20. XX wieku następowało jednak nieuniknione stopniowe przechodzenie od trakcji zwierzęcej do tej realizowanej przez pojazdy silnikowe. Na fali tej transformacji w branży wytwórców nadwozi Irizar zbudował swój pierwszy autobus z napędem mechanicznym – 22-miejscowy pojazd z nadwoziem na podwoziu nabytym we Francji przez odbiorcę – Juliána Apaolaza. Ciekawa maska silnika tego pojazdu w kształcie krokodyla uczyniła go jednym z najbardziej popularnych środków transportu w tym okresie.

Niemniej dopiero po drugiej wojnie światowej firma stopniowo zaczęła stosować stal w budowie autokarów. Jej pierwszy ręcznie zrobiony pojazd z półmetalową zabudową pojawił się na rynku w 1948 roku, reprezentując niesamowity wręcz krok naprzód w dziedzinie wzornictwa oraz innowacyjności. Kolejny taki istotny krok wykonano w 1952 roku, wraz z wprowadzeniem półmetalowej konstrukcji na podwoziu niemieckiego Büssinga. Wykorzystano tu drewnianą strukturę nośną zaopatrzoną w metalowe połączenia i po raz pierwszy pokrytą z zewnątrz arkuszami blachy. Ten miejski autobus zawierał kilka innowacji, wypływających z doświadczenia braci Irizar.

Niezwykle istotne zmiany w samym podmiocie zaszły w latach 50. i 60. W latach 50. jego struktura stopniowo kształtowała się, a w latach 60. w sensie prawnym i formalnym został on publiczną spółką akcyjną, w sensie realnym zaś rodzajem spółdzielni – kooperatywy należącej do jej właścicieli. W latach 60. kilka kilometrów od Ormaiztegi, w Mondragon narodziła się bowiem idea przemysłowej spółdzielni w Kraju Basków. Tę filozofię bracia Irizar zaadoptowali, włączając zatrudnionych – robotników w przyszłość przedsiębiorstwa. Tym samym dali im – jako partnerom – prawo udziału w zarządzie oraz zarządzaniu. Był to zatem typowy akcjonariat pracowniczy, z akcjami rozprowadzonymi jedynie wśród określonego grona posiadaczy – osób zatrudnionych w zakładzie. W 1963 roku Irizar został zatem „akcyjną” spółdzielnią założoną przez 60 członków. W ten sposób zaszła transformacja pozwalająca firmie na kontynuowanie własnego – organicznego wzrostu i rozwoju, z jednej strony z poszanowaniem dla zatrudnionych, z drugiej z zachowaniem swoistego zobowiązania do rozwoju produktu i bycia innowacyjnym (innowacji).

Ponadto w latach 60. rozpoczął się nowy etap konsolidacji produktów oraz otwierania nowych rynków. Na początku autokary wytwarzano dla odbiorców w Kraju Basków. Potem, jako uzupełnienie, zaczęto rozszerzać grono odbiorców o tych pochodzących z innych części Hiszpanii, w tym z Madrytu, Barcelony, Malagi i Sewilli. Poza tym w połowie lat 50. coraz większe znaczenie zaczęło odgrywać wzornictwo. Tu za taką datę symboliczną firma podaje 1956 rok, kiedy zbudowała pierwsze egzemplarze na podwozach Pegaso z silnikiem wysokoprężnym. Znaczenie wzornictwa znalazło swoje dobitne potwierdzenie zresztą już wkrótce, bo w 1957 roku. Nowoczesny autokar dla Auto-Pullman zwracał uwagę swoją niezwykle nowatorską stylistyką.

Między latami 1959-1960 Irizar nie tylko budował stale rosnącą liczbę nadwozi dla odmian międzymiastowych i turystycznych, ale i wyrobił pozycję na rynku wersji miejskich. Powiększył mianowicie swoją klientelę, przeprowadzając renowację oryginalnego angielskiego wariantu piętrowego (double-decker) dla San Sebastian Tramway Company. Natomiast w 1964 roku opracował model Unificado, a w 1967 roku wyprodukował Trigottos. W katalogu przedstawiono oba jako Dinam, aczkolwiek dopiero w 1969 roku zaprezentowany został jeden model, określony jako Dinam. W modelu tym cechy techniczne – wkład techniczny dominował – przeważał nad desingiem. Standardowe wykonania miały wentylację poprzez dachowe wywietrzniki oraz okna boczne z podnoszoną częścią dolną, podczas gdy najbardziej luksusową odmianę deluxe zaopatrzono w układ klimatyzacji jako wyposażenie pomocnicze – uzupełniające. W 1970 roku powstał pierwszy autokar na rodzimy rynek z klimatyzacją w standardzie. W ten sposób podmiot potwierdzał swoją odmienność jako wytwórca nadwozi luksusowych autobusów i autokarów. Ważność Dinam może potwierdzać fakt, że do 1971 roku sześciu głównych krajowych wytwórców nadwozi zbudowało swoje własne wersje tego typu, który przecież został skomercjalizowany zaledwie rok wcześniej, w 1970 roku. Do końca lat 60. Irizał stał się liderem w dostawach dla rodzimych przewoźników pasażerskich.

Jeśli w latach 60. firma została jednym z najważniejszych krajowych wytwórców zabudów dla autokarów i pierwszym, który m.in. wprowadził klimatyzację w swoich autobusach jako standard, o tyle w latach 70. pokazała kilka następnych ciekawych modeli. Jednym z nich był Korosi, uhonorowany prestiżową nagrodą Gold Giralda (Złoty Wiatrowskaz, dzwonnica wieżowa – także nazwa dzwonnicy w Katedrze w Sevilli) za najlepszy hiszpański autokar w 1972 roku. Potem na rynku sukcesywnie pojawiały się kolejne premierowe modele – Urko i Urepel.

W tym czasie przedsiębiorstwo zaczęło także sporadyczną sprzedaż swoich wyrobów za granicą, tym samym rozpoczynając realizację strategii internacjonalizacji. Tym pierwszymi rynkami obcymi były Francja i Izrael.

Najważniejszym wydarzeniem w latach 80. było wprowadzenie w 1989 roku rewolucyjnej serii Century – Irizar Century, powiązane ze świętowaniem stulecia. Linia ta stanowiła wzorzec dla innowacji w tym sektorze oraz punkt odniesienia w obszarze wzornictwa i technologii dla ogółu rodzimych rywali – wytwórców nadwozi a nawet producentów europejskich. Pomimo kryzysu ekonomicznego, jaki miał miejsce w tym okresie, od momentu swojej komercjalizacji Century odniósł niezaprzeczalny sukces.

W 1994 roku Irizar zaczął wchodzić na inne rynki europejskie już w sposób bardziej zorganizowany: pierwotna współpraca ze Scanią UK ostatecznie uległa rozszerzeniu na wszystkie kraje Europy i pozwoliła, w powiązaniu ze Scanią, na wytwarzanie 1500 nadwozi autobusów i autokarów rocznie z przeznaczeniem na rynek europejski.

W 1995 roku nastąpiło przejście na wyższy poziom procesu internacjonalizacji w układzie fazowym wskutek wdrożenia strategii transferu technologii nadwozi. Pierwszy taki ambitny projekt zrealizowano w Chinach. W 1997 roku w Maroku powstał Irizar Maghreb, z kolei w 1998 roku uruchomiono fabrykę w Brazylii. Ponieważ dalsza ekspansja odbywała się właśnie w Ameryce Łacińskiej, w tym samym roku doszło do inauguracji fabryki Irizar Mexico w Meksyku. W ramach kontynuowania realizacji strategii ekspansji zagranicznej – internacjonalizacji, w 2001 roku zainaugurował działalność zakład w Indiach, natomiast trzy lata później nastąpiło wejście na rynek Południowej Afryki. Ponadto, oprócz samej strategii internacjonalizacji, równolegle przedsiębiorstwo realizowało strategię dywersyfikacji powiązanej – tzn. wchodziło do nowych dziedzin działalności, ale związanych z dziedziną podstawową. Wskutek tego w tym okresie w skład Grupy Irizar weszły m.in. Hispacold oraz Masats.

W czasie tych 14 lat mocnego ekonomicznego postępu, Irizar odnotował niezwykle silny wzrost w Ormaiztegi, budując aż 1500 nadwozi rocznie.

W 2001 roku na rynku pojawił się typ PB, jeszcze raz stając się wzorcem dla desingu w tym sektorze. Dowodem na jego uznanie było przyznanie mu prestiżowych nagród Coach of the Year w Hiszpanii oraz Coach of the Year w Europie.

W 2009 roku rodzina pojazdów powiększyła się o nowo wprowadzony typ i4. Chociaż rok ten był także rokiem szczytu kryzysu, ale, dzięki przeprowadzonej strategicznej rewolucji, Irizarowi udało się wzmocnić swoją pozycję oraz urosnąć do nowego rekordowego poziomu. Przede wszystkim skoncentrował się na marce, podjął decyzję o przejściu z bycia jedynie wytwórcą nadwozi na podwoziach od obcych dostawców do bycia wytwórcą kompletnych, własnych integralnych autobusów oraz  jeszcze mocniej pogłębił swoją przemysłową dywersyfikację i stopień zaawansowania technologicznego. W tym samym czasie nastąpiła też znaczna poprawa jakości i niezawodności jego wyrobów. Równocześnie wiele wysiłku wkładał w poprawę relacji z klientami, w tym z rynku międzynarodowego, poprzez lepsze zaadoptowanie i dostosowanie wszystkich produktów i usług do ich czasami specyficznych potrzeb. Powyższe poskutkowało wręcz nieprawdopodobnym wzrostem dostaw, zanotowanym na rynkach w Meksyku i Brazylii.

Co więcej, strategia polegająca na dywersyfikacji przemysłowej stała się jednym z kluczowych czynników we wzmacnianiu pozycji Grupy. W następstwie tej polityki zróżnicowania źródeł przychodu i dziedzin funkcjonowania, pomiędzy latami 2009 i 2013 do Grupy zostały przyłączone dotychczas niezależne firmy Jema Energy, Datik i Alconza. Funkcjonują one odpowiednio w sektorach zasilania i systemów elektronicznych – elektroniki energetycznej, rozwiązań ITS dla zarządzania transportem oraz wyposażenia dla elektrowni wiatrowych.

Podczas gdy pierwszy w pełni integralny autobus pojawił się w 2009 roku, dwa lata później – w 2011 roku na rynku była już dostępna pełna gama własnych autobusów integralnych z logo Irizar. W ten sposób chciano rozszerzyć zbyt konwencjonalnych autobusów, uzupełniając i dostarczając klientom na obsługiwanych rynkach międzynarodowych kompletne własne pojazdy. Dla przyszłości Grupy ważna była również inna decyzja podjęta w 2011 roku. Dotyczyła ona rozpoczęcia etapu wdrożenia strategii tzw. zrównoważonego rozwoju w miastach, wiążącej się z rozwojem i przygotowaniem pierwszego w historii podmiotu miejskiego autobusu w pełni – w 100% elektrycznego.

Kolejne kluczowe projekty realizowano w tej dekadzie. Creatio – Centrum Badań i Rozwoju Grupy Irizar – Irizar R&D zostało założone w 2012 roku, by wzmocnić stopień zaawansowania technologicznego Grupy w zakresie możliwości rozwojowych zarówno w odniesieniu do kompletnych autobusów pod własną marką, jak i nadwozi wykonywanych na podwoziach od renomowanych dostawców. Ponadto został wdrożony Program Szkoleń dla wynajętych wysoko wykwalifikowanych pracowników, który stopniowo – z czasem przybrał formę części centrum, w zależności od potrzeb.

W 2014 roku podmiot świętował 125-lecie swojego funkcjonowania. Na zorganizowaną z rozmachem uroczystość zaproszono gości z całego świata, w tym dystrybutorów, klientów, dziennikarzy oraz obecnych i byłych pracowników. W 2014 roku miały jeszcze miejsce dwa inne wydarzenia ważne w historii firmy. Pierwsze wiązało się z oddaniem nowych i nowoczesnych budynków w centrali w Ormaiztegi. Drugie dotyczyło publicznej prezentacji na targach w San Sebastian pierwszego w historii przedsiębiorstwa elektrycznego autobusu – typ i2e, opracowanego całkowicie w ramach Grupy.

   Tekst: Jarosław Brach

   Zdjęcia: Producent