Kolos – historia ciężarówki TATRA 813

Tatra T813 to ciężarówka klasy tonażowej ciężkiej w latach 1967-1982 produkowana przez zakłady Tatra w Koprzywnicy w byłej Czechosłowacji.

Prototyp wykonano z elementów samochodu Tatra 138 i powstał on w 1960 roku. Miał stały napęd na wszystkie koła 4 × 4. Po próbach projektanci zdecydowali się rozwinąć koncepcję i rozszerzyć ją na pojazd ciężarowo-terenowy wieloosiowy – 4-osiowy – z napędem na wszystkie koła – 8×8, oznaczonego jako Tatra T813. W 1983 roku zastąpił go w produkcji seryjnej nowszy model, oznaczony jako Tatra T815.

Podstawowym modelem były ciężkie ciągniki balastowe – 3-osiowe w układzie napędowym 6×6 i 4-osiowe w układzie napędowym 8×8. Oba seryjnie dostawały wydłużoną kabinę czterodrzwiową, a wersja 6×6 miała osie w nietypowym układzie 2+1. Niemniej obie odmiany – 3- i 4-osiowa – mogły tworzyć zestawy o dopuszczalnej masie całkowitej 100 ton, co w praktyce oznaczało możliwość holowania ładunków o masie około 60 ton. Oprócz tego były auta te były dostępne jako 2-, 3- i 4-osiowe podwozia oraz 2-osiowe ciągniki siodłowe. Na podwoziach montowano w relatywnie małych ilościach wiele zabudów specjalizowanych i specjalnych, w tym cywilne wywrotki, żurawie, wiertnice czy pożarnicze ratownicze i ratowniczo-gaśnicze, w tym także drabiny. Osobną kwestię stanowią zabudowy typowo wojskowe, jak składany nożycowy most towarzyszący, most pontonowy, wyrzutnie rakietowe i inne. W przypadku zaś ciągników siodłowych znane są nawet ich zdjęcia z naczepami typowo szosowymi. W sferze natomiast kabin oprócz wspominanej wydłużonej załogowej dostępne były dzienne – krótka i długa. Wszystkie kabiny były wagonowe – nad silnikiem. Poza tym bazowo samochody te, niezależnie od wykonania, otrzymywały wyłącznie pojedyncze ogumienie z bieżnikiem terenowym – szerokoprofilowe super-pojedyncze opony i centralny system pompowania / opróżniania opon., co dodatkowo podnosiło zdolność radzenia sobie w trudnych warunkach drogowych.

Produkcję tej serii pojazdów zakończono wraz z produkcją serii Tatrą 148 pod koniec 1982 roku, czyli po 15 latach, a jej łączny bilans wynosi 11.751 jednostek. Wiele z tych egzemplarzy zostało wyeksportowanych do Związku Radzieckiego, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Rumunii i Indii oraz do Polski, gdzie trafiały głównie 3-osiowe ciężkie ciągniki balastowe. W układzie konstrukcyjnym model T813 opierał się na rurowej konstrukcji szkieletowej – centralnej rurze nośnej. Jej głównymi zaletami są wysoka sztywność skrętna i zginająca – odporność na skręcanie i zginanie – oraz fakt, że rura ta chroni elementy układu napędowego przed działaniem pyłu i kurzu oraz wraz z niezależnie zawieszonymi półosiami wahliwymi powoduje mniejsze przenoszenie drgań na nadwozie. Do tego obniżeniu ulega wysokość środka ciężkości oraz dosyć łatwo – dzięki budowie modułowej – da się przygotowywać wydania z odmienną liczbą osi i kombinacjami rozstawów osi. Konstrukcja T-813 wykorzystuje konfigurację kabiny nad silnikiem, Do napędu służył wolnossący, 12-cylindrowy, widlasty, chłodzony powietrzem silnik V12 T-930 powstał poprzez zmodyfikowanie i powiększenie o cztery dodatkowe cylindry istniejącego silnika T-928 75 ° V8 z serii Tatra T138. Osiągał on moc maksymalną 270 KM przy 2000 obr/min i maksymalny moment obrotowy 970-990 Nm przy 1300 obr/min. Wał korbowy wykorzystywał sześć oddzielnych czopów skręconych razem z przednimi i tylnymi sworzniami osadzonymi na głównych łożyskach wałeczkowych na osiowych ciernych podkładkach oporowych. Wersja wojskowa była przystosowana do zasilania przez wiele paliw – wielopaliwowa – tzn. mogła być zasilana dowolną mieszanką oleju napędowego, benzyny / benzyny i nafty lotniczej. Jak też wskazano bazę T-813 stanowiła pełnowymiarowa centralna rura szkieletowa – nośna z modułowymi niezależnymi wahliwie zawieszonymi półosiami. Wykonania 4 × 4 miały układ zawieszenia przedniej osi z regulowanymi drążkami skrętnymi, wykonania 6 × 6 i 8 × 8 na przedniej i tylnej osi miały wzdłużne półeliptyczne resory piórowe. Tylna oś 4 × 4 posiada natomiast zawieszenie pneumatyczne. Stały napęd na wszystkie koła był przenosznony m.in. na przednie dwie osie skrętne w odmianach 6 × 6 i 8 × 8, poprzez homokinetyczne wały napędowe, blokowane mechanizmy różnicowe, międzyosiowe mechanizmy różnicowe z blokadami i zwolnienia planetarne w piastach, będące standardem we wszystkich modelach. Istniała również możliwość montażu układu pompowania kół CTI, sterowanego z kabiny niezależnie dla każdego koła oraz kontrolowana z kabiny możliwość zwiększania ciśnienia w skrzyni biegów i obudowach mechanizmu różnicowego przed brodzeniem. Modele 8×8 miały możliwość pokonywania rowów o szerokości 1,4 metra i przeszkód pionowych o wysokości 0,6 metra. Głębokość brodzenia (statyczna, wliczając falę) wynosiła 1,4 metra (KOLOS 8×8). Maksymalna prędkość została określona na około 92 km/h (NT i NTH), 80 km/h (KOLOS), 70 km/h (transporter), 60 km/h (S1) przy około 2000 obr./min silnika.

Początkowe modele:

• Tatra T813 „KOLOS” 8×8 – ciężki holownik – ciagnik balastowy wojskowy

• Tatra T813 6×6 – ciężki holownik – ciagnik balastowy cywilny

• Tatra T813 S1 8×8 – ciężka wywrotka

• Tatra T813 8×8 – wersja podwoziowa do zabudów specjalistycznych

• Tatra T813 NT i NTH 4×4 – ciągniki i samochody do zastosowań specjalnych

Rozstaw kół przednich 2050 mm (KOLOS) 1990 mm (6×6 Hauler, S1, 8×8 Chassis) 2030 mm (NT, NTH Prime movers) Rozstaw kół tylnych 2000 mm (8×8 KOLOS) 1950 mm (6×6 Hauler, 8×8 Chassis, S 1) 1990 mm (NT, NTH Prime movers) Rozstaw osi T813 KOLOS – 1650+2200+1450 mm 6×6 ciągnik – 1650+2700 mm 8×8 podwozie – 1650+3200+1450 mm S1 8×8 – 1650+2800+1450 mm NT, NTH 4×4 – 3700 mm Prześwit 380 mm (KOLOS, 6×6 Hauler) 330 mm (podwozie 8×8, S1 8×8) 300 mm (NT, NTH Prime Movers) Przekładnia Główna skrzynia biegów znajduje się za kabiną i jest połączona z obudową sprzęgła silnika za pomocą krótkiego wału Cardana (ta konstrukcja umożliwia uzyskanie kabiny z „płaską podłogą”). Główna skrzynia biegów jest przykręcona do skrzyni rozdzielczej, a następnie do rury nośnej i stanowi główną część konstrukcji podwozia. Tylny wał odbioru mocy i napęd wyciągarki były opcjonalne. Przekładnie główne i pomocnicze są zsynchronizowane, z wyjątkiem pierwszego i wstecznego biegu. Nowością był unikatowy 2-biegowy układ nadbiegu planetarnego przykręcony między przednią i tylną osią. Nadbieg można było wybrać ręcznie tylko wtedy, gdy pojazd stał. Pomocnicza skrzynia biegów miała położenie neutralne, więc wyciągarka i wał odbioru mocy wykorzystują przełożenia głównej skrzyni biegów do pracy ze zmienną prędkością. Z rury nośnej moment obrotowy był przenoszony do kół za pośrednictwem mechanizmów różnicowych Tatra z blokadami różnicowymi, przesuniętymi półosiami i reduktorami planetarnymi. Główna skrzynia biegów – 5+1 (2-5 biegów zsynchronizowanych) (KOLOS 8×8 i Hauler 6×6) przełożenia – (1)9,97, (2)4,96, (3)2,83, (4)1,68, (5)1,0, (R)8,58 Główna skrzynia biegów – 5+1 (2-5 biegów zsynchronizowanych) z nadbiegiem (S1 8×8, podwozie 8×8, NT i NTH 4×4) przełożenia – (1)9,97, (2)4,96, (3)2,83, (4)1,68, (5)1,0, (R)8,58 przełożenia skrzyni rozdzielczej – 1,0 (bezpośredni), 0,75 (nadbieg) (sterowanie elektropneumatyczne za pomocą przełącznika na dźwigni zmiany biegów i aktywowanego pedału sprzęgła) Pomocnicza skrzynia biegów – 2-biegowa (sterowanie elektropneumatyczne za pomocą przełącznika na dźwigni zmiany biegów i pedału sprzęgła aktywowanego) przełożenia – 2,2, 1,62 (KOLOS i Hauler 6×6) Skrzynia – jednobiegowa przełożenie – 1,68 (S1 8×8, Chassis 8×8, NT i NTH 4×4 tylko) Nadbieg planetarny przełożenia – 1,0, 0,62 (KOLOS 8×8 i Hauler 6×6 tylko) Sprzęgło – 3× suche tarczowe (pedał sprzęgła hydrauliczny i wspomagany pneumatycznie) – 2× suche tarczowe (pedał sprzęgła hydrauliczny i wspomagany pneumatycznie) (NT i NTH 4×4 tylko) Mechanizmy różnicowe 2× przód i 2× tył (modele 8×8) 2× przód i 1× tył (modele 6×6) 1× przód i 1× tył (modele 4×4) przełożenie końcowe – 2,71 Przełożenia przekładni planetarnej 2,14 (KOLOS 8×8) 2,12 (Hauler 6×6 i S1 8×8) Hamulce Trójobwodowe pneumatyczne hamulce bębnowe „S” działające na bębny wszystkich kół za pośrednictwem regulatora luzu, cylindry hamulcowe zdalnie odpowietrzane. Pierwszy obwód hamulcowy działał na koła przednie, drugi na koła tylne, a trzeci sterował hamulcami roboczymi przyczepy. Specyfikacje hamulców Wdrażanie funkcji hamulców Główne hamulce Dwuobwodowe hamulce bębnowe typu „S” Hamulec postojowy Mechaniczny poprzez wał wyjściowy i bęben z tyłu skrzyni biegów Hamulec dodatkowy elektropneumatyczny, hamulec wydechowy T813 KOLOS specyfikacja wojskowa z lemieszem spycharki Nadwozie Kabina w całości wykonana ze stali o konstrukcji COE. Nie przechyla się; dostęp do silnika odbywał się poprzez zdejmowane osłony silnika wewnątrz kabiny. Kabina dostępna w dwumiejscowej wersji dwudrzwiowej i siedmiomiejscowej „kabiny załogowej” czterodrzwiowej. Kabiny o specyfikacji wojskowej obejmowała jeszcze właz dachowy lub dwa w przypadku kabiny załogowej. Wszystkie kabiny wykorzystywały autonomiczny podgrzewacz oleju napędowego i można go było użyć do ogrzania silnika przed uruchomieniem. Innymi cechami wojskowymi były centralny system pompowania opon CTI sterowany z kabiny niezależnie dla każdego koła, oraz możliwość sterowania z kabiny do napompowania skrzyni biegów i obudów mechanizmu różnicowego przed brodzeniem. Masy pojazdu Masa własna – 14 000 kg (KOLOS 8×8), 21 050 kg (Hauler 6×6), 11 200 kg (podwozie 8×8), 15 000 kg (S1 8×8), 7000 kg (NT i NTH 4×4) Dopuszczalna masa całkowita – 22 200 kg (KOLOS 8×8), 22 000 kg (Hauler 6×6), 36 000 kg (podwozie 8×8), 36 000 kg (S1 8×8), Maksymalna masa przyczepy – 65 000 kg (KOLOS 8×8), 100 000 kg (Hauler 6×6), 32 000 kg (NT i NTH 4×4 Dopuszczalna masa zestawu – 79 000 kg (KOLOS 8×8), 121 050 kg (Hauler 6×6), 39 000 kg (NT i NTH 4×4)

Podstawowe dane techniczne Producent: Tatra Produkcja: 1967-1982 Nadwozie i podwozie Typ kabiny – nad silnikiem Układ napędowy: Silnik V12 Diesel Wymiary wersji 8×8: Długość 8800 mm Szerokość 2500 mm Wysokość 2780 mm Masa własna: 14000 kg

       Tekst: Jarosław Brach

        Zdjęcia: Producent